به همت معاونت پژوهش مدرسه علمیه فاطمه الزهراءـ سلام الله علیها ـ آبادان کرسی علمی ـ ترویجی با عنوان « استنطاق عوامل آرامش خانواده از قرآن» در تاریخ 1402/12/15 برگزار گردید.

استاد ارائه کننده : حجت الاسلام جناب آقای دکتر سلمان نعمتی

استاد ناقد اول: سرکار خانم دکتر پریسا دهکردیان

استاد ناقد دوم : حجت الاسلام جناب آقای دکتر جواد ترکاشوند

دبیر کرسی: سرکار خانم مائده یارشریفی

*خلاصه مباحث ارائه شده:

استاد نعمتی:
این پژوهش با استفاده از روش استنطاق که از شهید صدر به ما رسیده است انجام شده است.
۱)بررسی عوامل و زیرعامل های آرامش(مثل سلامت،رضایت،جلب عاطفی خانواده،کارکرد خانواده و…) از متون و مدل های روانشناسی
۲)مقایسه با عوامل و زیرعامل های قرآنی(لباس بودن همسران برای یکدیگر، مودت،رحمت،حسن معاشرت،مدیریت مرزها و…)
۳) بررسی جهات اشتراک و افتراق
۴) ارائه دیدگاه قرآن در این زمینه
با بررسی روایات مؤید، تفاسیر و همچنین دیدگاه اسلام شناسان معاصر به ۱۳عامل در این زمینه رسیدیم که تحت عنوان عوامل زمینه ساز و آشکارساز دسته بندی شدند.
البته مرحله عملیاتی این پژوهش در نسخه رساله ارائه شده است.

نقدها و سوالات استاد دهکردیان:
۱) عدم مشخص بودن مفهوم آرامش در پژوهش
۲) علت بررسی اولیه عوامل در الگوهای روانشناسی و سپس عرضه آن بر قرآن
۳)وجه برتری الگوی قرآنی بر الگوی روانشناسی
۴)علت عدم استفاده از عبارت «خانواده سالم» به جای «آرامش خانواده»
۵)علت تقسیم بندی به دو دسته عوامل زیمنه ساز و آشکار ساز
۶) عدم مشخص بودن مرز بین عوامل، هم پوشانی و شباهت برخی عوامل با یکدیگر
۷) علت استفاده از عامل گناه در پژوهش علمی با توجه وحیانی بودن این واژه
۸)علت قرارگیری عامل حَکَم در میان عوامل آرامش زا

نقدها و سوالات استاد ترکاشوند:
۱) عدم مشخص بودن مفهوم آرامش در پژوهش
۲) عدم همخوانی هدف پژوهش(آرامش خانواده) با تمرکز قرآن بر بیان عوامل آرامش فردی نه آرامش خانواده(دریافت آرامش خاص مرد است و زن به عنوان مایه آرامش ذکر شده)
۳) سیستمی و کلی نگر بودن مدل های خانواده درمانی ذکر شده در مقدمه پژوهش برخلاف هدف پژوهش
۴) سکوت مقاله نسبت به اعتبار ۱۳ عامل بررسی شده در پژوهش
۵) قابل نقد بودن برخی عوامل(تداوم بخش بودن برخی عوامل نه آرامش بخش آن ها)
۶)علت دسته بندی عوامل در ۱۳عامل
۷) روش استنطاق، عرضه عوامل به قرآن است یا پیداکردن مسئله(آرامش) و عرضه آن بر قرآن؟

پاسخ های استاد نعمتی:
۱) با توجه به اشارات قرآنی، مفهوم سکون در قرآن اشاره به آرامش دارد و عواملی که این سکون و ثبات را در عین پویایی را بالا می برند بررسی شده اند
از طرفی مفاهیم در رساله کامل تر تعریف شده اند
۲) مفهوم محوری در خانواده در قرآن،سکون(لتسکنوا الیها) است و از آنجا که ممکن است با مفهوم سلامت خانواده تفاوت داشته باشد در پژوهش از این مفهوم استفاده نشده است
۳) وجود دونوع استنطاق درون و برون قرآنی-با توجه به سابقه ی دینی واژه سکون، و عدم معادل صریح این واژه در علم روانشناسی از این واژه استفاده شده است
۴)روش استنطاق، بررسی مسائل بشری و اثبات صحت و عدم آن و نهایتا کشف جواب جهت کمک به کسانی که درگیر مسئله هستند
۵) طی فرآیند روش شناسی کیفی، کدهای بدست آمده دسته بندی شدند و در نهایت مدلی بدست آمد که اثبات کرد برخی عوامل، زمینه ساز و برخی آشکارساز هستند
۶) از آنجا که پس از حکمیت و داوری بین زوجین، حالت اضطراب تبدیل به آرامش می شود این عامل جزء عوامل آرامش بخش معرفی شده
۷)نیاز بیشتری به بررسی عوامل داریم و احتمال شباهت و ترکیب برخی عوامل وجود دارد اما با این کار از لطف تعابیر قرآنی، خارج شده و عناوین، علمی و روانشناسی می شود
۸) گناه از جهت حفظ فرد از روابط خارج از خانواده و به معنای خود کنترلی و پوشش دادن نیازها و حفظ افراد در کنار هم مدنظر بوده
۹) اکثر تفاسیر، آرامش فردی در قرآن را متقابل و شامل مرد و زن میداند و در نهایت میتوانیم به اختلاف نظر در این زمینه اشاره کنیم
۱۰)مدل های مدرن خانواده درمانی، برخلاف قرآن نگاه سیستمی و جبری دارند. ما سیستم(فضای اطراف) را زمینه ساز و تاثیرگذار در رفتار افراد میدانیم اما در این زمینه قائل به جبر نیستیم و قرآن اشاره به اختیار فرد در این فضا را دارد.
۱۱)آرامش دارای سطوح مختلفی ست که ناشی از عوامل متعدد همچون صبر،ایمان ،سکینه و…می باشد مثلا قرآن صراحتا ایمان و مودت را باعث آرامش میداند.سعی کردیم همه این سطوح را بیان کنیم
۱۲) ۱۳عامل نتیجه بررسی های صورت گرفته است و روش استنطاق در نهایت ما را به ۱۳عامل رساند.
۱۳)الگوی قرآنی سیر خاصی را دنبال می کند که با مدل های پژوهشی متفاوت هستند از جمله تعابیر رحمت،مودت، لباس بودن همسران برای یکدیگر و…مثلا در روانشناسی پوشش حمایتی در خانواده داریم اما به صورت ویژه مفهوم لباس بودن که خودش زیرعاملی مثل عیب پوشی،زینت و…همسران برای یکدیگر را دارا نیست.
۱۴) روش استنطاق دارای دو مرحله تطبیق و بیان نظریه خاص قرآنی ست.